Uluengin - mukarnas

chris cambré, Jun 29, 2020

In zijn boek Mukarnas (ISBN 978-975-7618-64-5) toont Fatin Uluengin in schitterende tekeningen een overzicht van de ontwikkeling van muqarnasplannen van het begin 13e eeuw tot de 16e eeuw. Hierbij legt hij de nadruk op Turkse voorbeelden. In elk voorbeeld schetst hij stapsgewijs de opbouw van het plan als een vlakvulling rondom een halve stervorm. Doorheen de tijd zien we de plannen evolueren van vlakvullingen met regelmatige figuren als vierkanten en ruiten naar erg vrije passerconstructies met onregelmatige stervormen en opvullende figuren. Deze verschijnen in de realisatie van de muqarnas als koepels en stalactieten die het boogvormige gewelfvlak doorbreken. In dit boek proberen we in applets, aangevuld met foto's de evolutie van deze Turkse muqarnaspraktijk te schetsen. Een meer algemeen inleidend boek over muqarnas vind je op [url]https://www.geogebra.org/m/rxrzrht3[/url] Een Engelstalige versie van dit boek vind je op [url]https://www.geogebra.org/m/zfavcpsm[/url]

Table of Contents

  1. opbouw en symmetrie
    1. constructing muqarnas
    2. opbouw met cellen
    3. symmetrieën
  2. 8/2 sterren
    1. rooster
    2. Sivas - Şifaiye Madrassa
    3. Sivas - Şifaiye Madrassa
    4. Malatya - Ulu Camii
    5. Malatya - Ulu Camii
  3. alternatieve plaatsing van 8/2 ster
    1. alternatief 8/2
    2. Diyarbakkir - Ulu Camii
  4. bijkomende sterren
    1. Erzurum - Hatuniye madrassa
    2. Erzurum - Hatuniye madrassa
    3. Kayseri - Sahibiye madrassa
    4. Kayseri - Sahibiye madrassa
  5. isometrisch rooster
    1. Ankara - Arslanhane Cami mihrab
    2. Ankara - Arslanhane Cami mihrab
    3. Ankara - Arslanhane Cami mihrab
  6. eenheidscellen
    1. Nigde - Ak madrassa
    2. Nigde - Ak madrassa
  7. sterren als koepels en stalactieten
    1. Edirne - Üç Şerefeli
    2. Edirne - Üç Şerefeli
    3. Amasya - Beyazit Cami
    4. Amasya - Beyazit Cami

1.

opbouw en symmetrie

Fatin Uluengin deelt muqarnas in vanuit de gebruikte symmetrie. Hij noemt ze naar het aantal punten van de stervorm in de top van de muqarnas. Rond deze stervorm worden dan verschillende types van vlakvulling opgebouwd.

  • 1. constructing muqarnas
  • 2. opbouw met cellen
  • 3. symmetrieën

1.1.

constructing muqarnas

in the book Mukarnas (ISBN 978-975-7618-64-5) Fatin Uluengin shows the transition from 2D to 3D.[br]From bottom to the top:[br][list][*]Upon the 2D plan cells are placed whose ground plane matches with the figures of the plan.[/*][*]These cellen form concentric circles.[/*][*]In 3D one puts these concentric circles one upon the other.[/*][/list]
Drawing: Fatin Uluengin
Next applet shows dynamicly this transition from a plan to a 3D construction.
– chris cambré

1.2.

–

1.3.

–

2.

8/2 sterren

Veelgebruikt zijn 8/2 sterren. Hierbij staat bovenaan in de muqarnas een halve 8-puntige ster.

  • 1. rooster
  • 2. Sivas - Şifaiye Madrassa
  • 3. Sivas - Şifaiye Madrassa
  • 4. Malatya - Ulu Camii
  • 5. Malatya - Ulu Camii

2.1.

rooster

Rond de halve 8-puntige ster kan je een regelmatig rooster construeren van vierkanten en ruiten. [br]Deze combinatie is een veelgebruikt basisschema voor muqarnas in Turkije.[br]Volgende applet toont hoe je in het rooster plannen van verschillende grootte kunt afbakenen rond de halve 8-puntige ster. Fatin Uluengin geeft Turkse voorbeelden voor de verschillende opties.[br]Klik op een van de aanvinkvakjes en zie hoe voorbeelden van plannen met verschillende grootte passen in dezelfde vlakvulling. Enkel de tegels aan de buitenrand wijken af om te passen in de rechthoekige buitenrand.
[list][*]1-1: Sivas Sifaiye Madrassa[/*][*]3-3: Ahlet: Hassan Padrisah Kümbeti[/*][*]5-5: Erzurum Sultan kümbet[/*][*]6-6: Kayseri Sultan Han[/*][*]7-7: Kayseri Cifte Madrassa[/*][/list][br]In volgende applet bouwen we stap voor stap deze vlakvulling rond een halve 8-puntige ster op.
– chris cambré

2.2.

–

2.3.

–

2.4.

–

2.5.

–

3.

alternatieve plaatsing van 8/2 ster

Draaien we de 8/ ster dan kunnen we rond deze stervorm een heel andere vlakvulling opbouwen.

  • 1. alternatief 8/2
  • 2. Diyarbakkir - Ulu Camii

3.1.

alternatief 8/2

Naast de halve 8-puntige ster in de muqarnas in Sivas en Malatya (links) kan je ook vertrekken van een ster die gedraaid is over een hoek van 22.5°.[br]In volgende applet vertrekken we van deze halve ster en bouwen we stap voor stap een vlakvulling op als basis voor een muqarnas.
Ook voor deze vlakvulling kunnen we verschillende buitenranden bepalen.[br]Versleep in volgende applet de schuifknop en verken de omschrijvingen van 1-1 tot 9-9.[br]Je merkt dat deze omschrijving zowel een halve achthoek als een rechthoek kan zijn.[br]Het 1-1 plan lijkt op het eerste zicht weinig op het 8-8 plan, maar in de applet zie je dat ze beide in dezelfde vlakvulling passen.
– chris cambré

3.2.

–

4.

bijkomende sterren

In plaats van rond de stervorm bovenaan in de muqarnas een vlakvulling op te bouwen met regelmatige vormen, kan men ook rond deze ster met een passerconstructie een kring van bijkomende sterren creëren. De ruimte tussen de omranding van de muqarnas en de gecreëerde ster wordt daarna opgevuld met niet-regelmatige figuren.

  • 1. Erzurum - Hatuniye madrassa
  • 2. Erzurum - Hatuniye madrassa
  • 3. Kayseri - Sahibiye madrassa
  • 4. Kayseri - Sahibiye madrassa

4.1.

Erzurum - Hatuniye madrassa

De muqarnas in de ingangspoort van de Hanuniye madrassa uit 1253 wordt niet opgebouwd vanuit een set basiscellen. [br][list][*]In volgende applet zie je stap voor stap hoe vanuit een centraal punt stralen getrokken worden. [/*][*]Op deze stralen worden de middelpunten gedefinieerd van cirkels.[/*][/list]
[list][*] Deze cirkels omschrijven sterren .[/*][*]De ruimte rondom deze sterren wordt daarna verder opgevuld met onregelmatige figuren.[/*][/list]
In het plan van de muqarnas verschijnen uiteindelijk[br][list][*]een kring van vijf aaneensluitende 5-puntige sterren,[/*][*]een kring van zes 7-puntige sterren,[/*][*]twee bijkomende 9-puntige sterren. [/*][/list]Shiro Takahashi maakte volgende analyse van het plan:
– chris cambré

4.2.

–

4.3.

–

4.4.

–

5.

isometrisch rooster

Naast een rooster, opgebouwd uit een regelmatige schikking van basisfiguren zoals ruiten en vierkanten, kan je ook andere roosters gebruiken, bijvoorbeeld een isometrisch rooster.

  • 1. Ankara - Arslanhane Cami mihrab
  • 2. Ankara - Arslanhane Cami mihrab
  • 3. Ankara - Arslanhane Cami mihrab

5.1.

Ankara - Arslanhane Cami mihrab

De muqarnas van de mihrab van de [url=https://en.wikipedia.org/wiki/Aslanhane_Mosque]Arslanhane Moskee in Ankara[/url] uit 1290 is opgebouwd vanuit een isometrisch rooster met bovenaan een halve 6-puntige ster.[br]Volg in de applet stap voor stap de opbouw van het plan.
Shiro Takahashi maakte volgende schets van het plan:
– chris cambré

5.2.

–

5.3.

–

6.

eenheidscellen

We kunnen het plan van een muqarnas verdelen in eenheidscellen, waarbinnen we steeds dezelfde constructie maken.

  • 1. Nigde - Ak madrassa
  • 2. Nigde - Ak madrassa

6.1.

Nigde - Ak madrassa

De [url=https://archnet.org/sites/2074]Ak madrassa[/url] in Nigde dateert uit 1409. Het plan van de muqarnas van de monumentale poort is opgebouwd uit 8 vierkanten. [br]In volgende applet kan je stap voor stap de opbouw van het basisvierkant volgen:[br][list][*]Centraal in het vierkant wordt een 8-puntige ster wordt getekend. [/*][*]Rond deze ster vormen vierkanten en ruiten een regelmatige 8-hoek.[/*][*]In de vier hoeken wordt vervolgens een niet-regelmatige 5-puntige ster geconstrueerd.[br][/*][*]De overblijvende ruimte wordt verder opgevuld met onregelmatige figuren.[/*][/list]
Dit basisvierkant vormt de eenheidscel van de muqarnas.
– chris cambré

6.2.

–

7.

sterren als koepels en stalactieten

In de 15e en 16e eeuw construeert men muqarnas waarin de koepelvorm het gewelf helemaal doorbroken wordt. Extra stervormen creëren a.h.w. bijkomende, grote koepels in het gewelf met centraal een grote, gedraaide en uitbundig versierde stalactiet. Rond deze koepels creëert men bijkomende ringen van stalactieten.

  • 1. Edirne - Üç Şerefeli
  • 2. Edirne - Üç Şerefeli
  • 3. Amasya - Beyazit Cami
  • 4. Amasya - Beyazit Cami

7.1.

Edirne - Üç Şerefeli

Plan combineert verschillende types van sterren
De [url=https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%9C%C3%A7_%C5%9Eerefeli_Mosque]Üç_Şerefeli moskee in Edirne[/url] dateert uit de 5e eeuw.[br]De muqarnas van deze moskee werden hernomen in een aantal Turkse moskeeën:[br][list][*]Üç Şerefeli moskee in Edirne (1447)[br][/*][*]Fatih moskee in Istanbul (1462)[/*][*]Hatuniye moskee in Tokat (1484)[/*][*]Beyazit moskee in Edirne (1487)[/*][*]Yavuz Selim moskee in Istanbul (1528)[/*][/list][br]In volgende applet zie je stap voor stap hoe het plan wordt opgebouwd vanuit passerconstructies:[br][list][*]In het rechthoekige grondplan wordt centraal eerst de halve cirkel bepaald rond de top.[/*][*]Bijkomend worden links en rechts twee grote cirkels bepaald die een 9-hoekige ster omschrijven.[/*][*]Rondom deze 9-hoekige ster wordt een kring van 5-puntige sterren gecreëerd.[br][/*][*]Centraal onderaan in het midden verschijnt een halve 10-puntige ster en in de hoeken bovenaan een vierde van een 10-puntige ster.[br][/*][*]De overblijvende ruimte in het plan wordt opgevuld met bijkomende, vaak onregelmatige figuren.[/*][/list]Onder deze applet zie je hoe Shiro Takahashi deze verschillende types van sterren accentueert door kleurverschillen.
Op volgende foto herkennen we de verschillende elementen uit de opbouw:[br][list][*]Onderaan herken je een sokkel met een halve 10-puntige ster[/*][*]Links en rechts verschijnen de grote 9-hoekige sterren als bijkomende koepels met daarbinnen een gedraaide stalactiet[/*][*]De kringen van 5-puntige sterren rond deze groten herkennen we als een kring van stalactieten.[/*][*]De halve 10-puntige ster bovenaan verschijnt als een nis die de muqarnas bekroont.[/*][/list]
Shiro Takahashi tekende volgend plan:
– chris cambré

7.2.

–

7.3.

–

7.4.

–

Information